بهای تمام شده بر مبنای فعالیت مبتنی بر زمان (TDABC)

زمان انتشار: 14 شهریور

راهنما

از آنجایی که مدل هزینه یابی بر مبنای فعالیت نتوانست به صورتی تأثیر گذار و پایدار خود را در محیط های تجاری و بازرگانی نشان دهد؛ نسل جدید تحقیقات مربوط به مدیریت بهای تمام شده در اواسط دهه 90 آغاز شد. نتیجه این تحقیقات مدل های جدیدی از هزینه یابی بود. مدل هزینه یابی بر مبنای فعالیت مبتنی بر زمان، گونه دیگری از هزینه یابی بر مبنای فعالیت است به منظور سهولت بخشیدن به پیاده سازی و نگهداری سیستم های مدیریت بهای تمام شده طراحی گردیده است. این مدل در واقع به منظور از بین بردن مشکلات اجرایی هزینه یابی بر مبنای فعالیت طراحی شده است و این طور به نظر می رسد که TDABC بتواند دو مسئله زمان بر بودن و هزینه بر بودن اجرا را که مورد تأکید نظر سنجی ها بود از بین ببرد. توصیف کاپلان و اندرسون از هزینه یابی بر مبنای فعالیت مبتنی بر زمان: سهولت بیشتر، هزینه کمتر و توان بسیار بالاتر نسبت به هزینه یابی بهای تمام شده سنتی هیچ شبهه ای را در عملکرد این روش باقی نمی گذارد.

تاریخچه

منشا مدل هزينه يابي بر مبناي فعاليت زمان گرا به سال 1997 برميگردد. اين مدل در ان سال توسط استيون اندرسون و شركت او به نام سيستم هاي آكرون به كار گرفته شد. تا قبل از سال 2001، شركت سيستم هاي آكرون اين مدل را با نام مدل هزينه يابي بر مبناي فعاليت مبتني بر معاملات معرفي كرد در سال 2001 كاپلان به جمع هيأت مديره شركت آكرون ملحق شد و براي قدرتمند كردن اين رويكرد به همكاري پرداخت. حاصل اين همكاري اراده تئوري مدل هزينه يابي فعاليت زمان گرا بود كه فرايند هزينه يابي را از طريق حذف مراحل مصاحبه با كاركنان، تخصيص هزينه منابع به فعاليت ها را ساده ميكند.

کلیات هزینه یابی بر مبنای فعالیت مبتنی بر زمان

روش هزينه يابي بر مبناي فعاليت زمان گرا به طور عمده مبتني بر استفاده از محرك زمان بوده و روش اجرايي آن بسيار متفاوت از مراحل اجرايي روش متداول هزينه يابي بر مبناي فعاليت است. سيستم هزينه يابي بر مبناي فعاليت زمان گرا بر خلاف هزینه یابی برمبنای فعالیت در مرحله اول فعاليت ها را شناسايي نميكند وهزينه هاي مربوط را به فعاليت ها تخصيص نميدهد بلكه در اين روش مديريت ابتدا به طور مستقيم منابع مورد نياز را براي هر موضوع هزينه (كالا، خدمات، مشتري و …) پيش بيني ميكند.

به جاي اينكه بر اساس مصاحبه از كاركنان يا ارائه پرسشنامه به آنان زمان انجام فعاليت ها را مشخص سازند، منابع هزينه ها را بر اساس معادله زماني تعيين و به طور مستقيم و خودكار به فعاليت ها و عمليات انجام شده تخصيص ميدهند. اين مدل مرحله اول هزينه يابي بر مبناي فعاليت براي تخصيص هزينه هاي منابع به فعاليت ها را ساده نموده و به منظور اجتناب از معاملات پيچيده و متنوع، معادلات زماني را معرفي مينمايد. اين معادلات زماني را كه يك فعاليت در يك فرايند انجام مي دهد، خلاصه مي كنند. بدين دليل تمركز مدل زمان گرا به جاي فعاليت ها بر روي فرايند ها ست و اين موضوع سيستم را بيشتر قابل كنترل مي كند.

سادگي اين مدل ناشي از آن است كه تنها 2 پارامتر براي هر دايره بايد برآورد گردد. اول نرخ هزينه هر واحد ظرفيت و دوم ميزان مصرف ظرفيت (تعداد دفعات هر محرك) توسط فعاليت هاي كه سازمان براي توليد و ارائه خدمات انجام ميدهد. منظور از ميزان مصرف ظرفيت توسط فعاليت ها، مقدار ظرفيتي است كه هر معامله، محصول يا مشتري مصرف ميكند.

روش اجرای هزینه یابی برمبنای فعالیت زمان مبتنی برزمان

مدل هزينه يابي بر مبناي فعاليت زمان گرا ميتواند طي مراحل زير انجام گيرد:

مرحله اول ) برآورد هزينه گروه هاي مختلف منابع و ظرفيت عملي كه هر يك از منابع تامين

این مرحله شامل 4 بخش زیر میباشد :

- شناسايي گروههاي منابع كه فعاليتها را انجام ميدهند
- برآورد هزينه هر گروه از منابع
- برآورد ظرفيت عملي هر گروه منابع
- محاسبه هزينه هر واحد ظرفيت تامين شده براي هر يك از گروههاي منابع از طريق تقسيم هزينه كل هر منبع به ظرفيت عملي تامين شده توسط آن منبع

مرحله دوم) برآورد زمان مورد نياز براي انجام فعاليت هاي مختلف

این مرحله شامل 2 بخش زیر است:

- شناسايي عواملي كه بر مدت زمان انجام هر فعاليت تاثير ميگذارند(محركهاي زماني)
- ساخت معادلات زماني كه وابستگي زمان انجام فعاليت را به همه عوامل نشان مي دهد

مرحله سوم) محاسبه بهای تمام شده محصول و خدمات
- در این مرحله با ضرب هزينه هر واحد ظرفيت تامين شده هر گروه از منابع در زمان انجام هر فعاليت بهای تمام شده محاسبه میگردد

در شکل شماتیک زیر روش کار در دو روش ABC و TDABC نمایش داده شده است.

مقایسه روش ABC با روش TDABC

در جدول زیر بصورت اجمالی دو روش باهم مقایسه شده اند:

عامل مقایسه	ABC	TDABC
نوع محرک برای تخصیص هزینه	محرکهای معاملاتی مانند تعداد دفعات راه اندازی	محرکهای زمانی مانند زمان مورد نیاز برای فعالیت راه اندازی
تعداد محرکها	با هر فعالیت تنها یک محرک استفاده میشود	با هرفعالیت محرکهای نامحدودی میتواند استفاده شود
صحت مدل	مدل همه ویژگیهای فعالیت را در نظر نمیگیرد و این موضوع برصحت هزینهها تاثیر میگذارد.	مدل همه ویژگیهای فعالیت را در زمان تخصیص به شیوه مناسبی درنظر میگیرد و بنابراین مدل از صحت کافی برخوردار است
گستردگی سیستم	هر تفاوتی در انجام فعالیتها نیازمند بهکارگیری یک فعالیت جدید است	برای هرفعالیت یک معادله زمانی استفاده میشود که همه ویژگیهای فعالیت را دارا است
به روز رسانی مدل	مدل دارای جزئیات زیاد است و به روز رسانی آن زمان بر است	مدل دارای جزئیات کمتر میباشد و به روز رسانی آن آسانتر است
توانایی محاسبه ظرفیت بلااستفاده	مدل توانایی محاسبه ظرفیت بلااستفاده را ندارد	مدل توانایی محاسبه ظرفیت بلااستفاده را دارد

بیشتر بخوانید: روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت ABC در مدیریت پروژه ها

مزایای روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت مبتنی بر زمان

مهمترین مزایای اجرای این روش بشرح زیر است:

ساخت يك مدل دقيق را آسانتر و سريعتر ميسازد
با داده هاي كه از سيستم برنامه ريزي منابع سازمان و مديريت روابط با مشتري در دسترس هستند، به خوبي همخواني دارد، اين امر سيستم را پويا تر و در عين حال كمتر وابسته به نيروي انساني ميسازد
هزينه ها را با استفاده از ويژگي هاي سفارشات، فرايندها، تامين كنندگان و مشتريان به سوي فعاليت ها و سفارشات حركت ميدهد
ميتواند به صورت ماهانه به كار گرفته شود
شفافيت در بهره برداري از ظرفيتها و كارايي هاي فرآيندها را ايجاد ميكند يعني ظرفيت مازاد را مشخص مينمايد.
ميزان تقاضاي منابع لازم را پيش بيني ميكند و امكان بودجه ريزي ظرفيت منابع بر اساس مقادير سفارش پيش بيني شده را براي شركتها فراهم ميكند
به آساني با مدلهاي موجود در شركت از نظر كاربرد نرم افزار ها و فن آوري بانكهاي اطلاعاتي همخواني دارد
نگهداري سريع و ارزان قيمت مدل ممكن است
براي كمك به كاربران در زمينه شناسايي علت ريشه اي مشكل، اطلاعات شفاف فراهم ميكند
در هر صنعت يا شركت با هر ميزان از پيچيدگي در مورد مشتريان، محصولات، بخشها وفرآيندها مورد استفاده قرار ميگيرد

چالشهای روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت مبتنی بر زمان

مشکلات اجرای روش هزینه یابی برمبنای فعالیت

مهمترین مشکلات در اجرای سیستم TDABC بشرح زیر است:

- در دسترس نبودن محركهاي صحيح و قابل اتكا: در صورتيكه داده ها به طور قابل اتكا، صحيح و دقيق در دسترس نباشند، هزينه يابي بر مبناي فعاليت زمان گرا بيش از آنكه بتواند مشكلي را حل كند، مشكل آفرين خواهد بود. اگر داده ها از يك سيستم قابل اتكا مانند سيستمهاي اتوماتيك بررسي تقاضا بدست آيند و به طور منظم به روز شوند، لغزش ناپذير خواهند بود. اما اگر كهنه شده يا بر مبناي برآوردهاي غير دقيق باشند منجر به خطاهاي اساس خواهند شد درهر سازمان مراكز مسئوليت مختلفي مانند بازاريابي، امور حقوقي، فنآوري اطلاعات وجود دارد. جايي كه فعاليت ها مشابه و تكراري نباشد محركهاي زمان غير قابل دسترسي خواهند بود.

- تفاوتها در محركهاي زمان: زمانيكه محركهاي زمان براي هر كدام از معاملات در دسترس باشند، هزينه يابي بر مبناي فعاليت زمان گرا ميتواند براي محاسبه هزينه هر مورد به طور جداگانه مورد استفاده قرار بگيرد. اما اگر سفارش پيچيده اي دريافت شود و زمان لازم براي اجراي آن توسط فرد بي تجربه اي محاسبه شود، مبلغ هزينه تخصيص يافته به فعاليت ها بي اعتبار بوده و منجر به تصميم گيري هاي غلط خواهد شد.

- جمع آوري و به روز كردن داده ها: هر بار كه مدل به روز شده و تغيير ميكند، محركهاي زمان نيز بايد به روز شوند. نكته مهم اين است كه چنانچه سيستم هاي قابل اتكا براي تعيين محركهاي زمان وجود نداشته باشند، مديريت مجبور به اتكا بر نظرات كاركنان خواهد شد كه بر محور راحتي و آسايش خود و در جهت ايجاد ظرفيت بلا استفاده، اظهار ميشوند.

- حجم داده ها: هزينه يابي فعاليتها به طور جداگانه و با روش هزينه يابي مبتني بر فعاليت زمان گرا به سرعت توده عظيمي از داده ها را ايجاد خواهد كرد و باعث ميشود كه تحليل و تهيه گزارشات مديريت مستلزم پايگاههاي اطلاعاتي عظيم و ابزارهاي تحليل گزارشگري بسيار قوي شود.

با توجه به مشكلات مذكور و توجه زياد اين مدل به محرك زمان از سال 2009 نسل سومي از هزينه يابي تحت عنوان هزينه يابي بر مبناي فعاليت متمركز بر عملكردPFABC)) معرفي شده است. که با انتخاب محركهاي هزينه مختلف انعطاف پذيري بيشتري در تخصيص هزينه ها به فعاليت ها ايجاد كرده است. در واقع PFABC ابتدا هزينه ها را به فعاليت ها تخصيص ميدهد، سپس هزينه ها را به محصولات اختصاص داده و در آخر برخلاف TDABC با استفاده از نگرش محرك هزينه، هزينه هاي واقعي را براي هر فعاليت به طور جداگانه تخصيص ميدهد.

بیشتر بخوانید: سیستم بهای تمام شده و فاز های عملیاتی آن

زهرا علوی

14 شهریور 1401

مقالات

بهای تمام شده بر مبنای فعالیت مبتنی بر زمان (TDABC)